„Kak to jenož praju”

1.

a
• tež, kaž tež, nimo toho, dale, přidatnje, zdobom, hromadźe z
Howjada dawaja nam mjaso, mloko kaž tež kožu.
Dale sym ći pisał, zo jutry domoj njepřijědu.
Přihotujće so derje na swój přednošk. Přidatnje móžeće wobrazy wužiwać.
Maks móže wušiknje kopańcu hrać, zdobom pak je tež dobry fotograf.
Sym swoju tošu hromadźe z móšnju w ćahu ležo wostajiła.

2.

agresiwny
• namócny, surowy, hruby, njewobknježeny, njemdry, nahły, rabiatny
• wadźaty, zadźěraty, šćipaty, kusaty
Hdy nož njebych tajku zadźěratu mału sotru měła!
Twoje šćipate přispomnjenja namaj tež dale njepomhaja, hdyž so wadźimoj.
za (kóždej) zwadu jěć (zwadu pytać, so rady wadźić)

3.

ach jej
• Ach jejminej! Ach jěrom! Ach ty słódka dobrota! Mój jejdyrko! Ow jej! Jejmyršo!
Jejmyršo! Njemóžeš da ty jónu čistu kuchnju zawostajić?

4.

akceptować ip něšto
• něšto přiwzać p, něčemu přihłosować p/ip, něšto za prawe měć ip, někomu něšto dowolić p/dowoleć ip, něšto dopušćić p/dopušćować ip, (někomu něšto) připrajić p, so někomu/něčemu podwolić p/podwoleć ip, so z něčim wotnamakać p, za něšto być ip
Přiwozmu twój namjet.
Mam twój rozsud za prawy.
Mać mi dowoli, zo kupju sej nowy skateboard!
Njeje hišće jasne, hač sudnistwo skóržbu statneho rěčnistwa dopušći.
Skónčnje je so tež posledni stawkowacy nowemu zakonjej podwolił.
do kisałeho jabłuka kusnyć (něšto njepřijomne akceptować dyrbjeć)

5.

aktiwny
• žiwy, čiły, wobrotny, hibićiwy, dźěławy
Wjeselu so přez waše čiłe sobudźěło w našej diskusiji.
Knjez M. je wobrotny předawar, wón znaje kóždy nowy trend.
na wšěch hozdźikach wisać/być (wothódn.: wšudźe pódla być)
na wšěch kwasach rejować (wothódn.: wšudźe pódla być)

6.

aktualny
• dźensniši, tučasny, tuchwilny, wokomikny, nětčiši
na dnjowym porjedźe stać (aktualny być)
Za měšćanostu steji wosebje rozrisanje problema wotpućowanja młodostnych na dnjowym porjedźe.
• moderny, načasny, nowy
Načasne wuměłstwo wužiwa rady tež wotpadki za tworjenje.

7.

alarmować ip
• alarm bić ip, alarm trubić ip, alarm zwonić ip, alarm wuwołać p, warnować ip, wo pomoc wołać ip
Po cyłym měsće počachu zwony alarm zwonić.
Sireny su ludźi we wójnje před lětarskimi nadpadami warnowali.

8.

ale
• pak, wšak, tola, přiwšěm
Ja wšak bych sobu přišoł, ale mam hišće telko za dźěło.
Ja wšak bych sobu přišoł, mam pak hišće telko za dźěło. (přisp.: pak steji stajnje na 2. městnje)
Lěkar drje mi radźi sportować, ja wšak so wo to smorže staram.
Přiwšěm njemóžu rjec, zo mje twoje argumenty přeswědča.
• na tamnym boku, nawopak, najebać to/toho, njedźiwajcy toho, njehladajo na to, njedźiwajo na to
Wězo će rozumju. Na tamnym boku dyrbju přidać, zo mam hinaše nazhonjenja.
Ně, njehněwam so. Nawopak, sym wjesoła, zo prajiš swoje měnjenje.
W nocy je so sněha našło, njedźiwajcy toho smy wšitcy dypkowni byli.

9.

angažować so ip
• so za někoho/něšto zasadźować ip, wo něšto wojować ip, so za někoho/něšto woprować ip, někoho/něšto zakitować ip, někomu pomhać ip
Kak su so naši prjedownicy za našu narodnu mysl woprowali, wša česć!
Mjetarki Marijineje hwězdy su swoje wrota ze wšěmi mocami zakitowali.

10.

apetit měć
• někomu so něčeho chce, chcyćiwy za něčim być
Mi chce so tak jara pječeneje kołbaski!
chłóšća Hila (něchtó, kiž rady chłóšći)
měć woči wjetšej hač brjuch (sej wjace wzać, hač móžeš zjěsć)
někomu sliny běža (ćělna reakcija na apetit)
sliny póžěrać (ćělna reakcija na apetit)
někomu zub kapa (někomu so něčeho jara chce)

11.

apryl
• jutrownik, haperleja
někoho do haperleje pósłać (někoho z aprylskim žortom knorje měć)
Haperleja njeje hišće žana meja.
Haperleja pjelni pupki, meja rozpušća jim hubki.
Haperlejka – z wjedrom rejka.

12.

arogantny
• naduty, naduwaty, wupěraty, wulcečinjaty, hordy
Waš Alfons je tajki wupěraty pjersk, nastajnosći chce mi rozjasnić, kak mam swoje awto sporjedźeć!
Ty sy dźensa tajki wulcečinjaty, jako by w mudrosći warjeny był!
Kral so hordy zruna, a jeho poddanojo so před nim tulachu. „Štó je mje wosoła mjenował?“, wón zawoła.
naduty kaž paw (jara naduty)
naduty kaž swinjacy pucher (jara naduty)
někoho hordosć łoskota (arogantny być)
wjele do so dźeržeć (naduty być)
z nosom mróčele bosć (nós wysoko nosyć)
sej wjele być zdać (hordy być)
We Wonjedźicach běše muž žiwy, kiž sej jara wjele być zdaše, bě pak chětro hłupikojty.
• adw.: zhorda, zwysoka
Wona pohladny zhorda na njeho, a Janej bě nablaku jasne, zo sej tu ničo njewuprosy.

13.

aromatiski
• słódny, korjenjeny, korjenity, pikantny, ze zelemi wosłodźeny, poseleny
Hdyž widźu twoje korjenjene mjaso, mi hižo sliny běža.
K wječeri poručamy zeleninu z pikantnej jušku.
Snano móžu ći poselenu tomatu poskićić?
• wonjaty, wonjacy
Wotšćip sej někotre stwjelca wonjaceho lěwanćika a połož sej je mjez swoje drasty, to škita před molemi.

14.

atmosfera
• nalada, klima, mysl
W žurli knježeše wulkotna nalada.
Dźěłowu klimu móhli tola ze zhromadnym wulětom polěpšić.
Po puću běchmy wšitcy wjesołeje mysle, wšako běchmy so porjadnje najědli.

15.

bahno
• bahnišćo, tonidło, žumpadło, tymjenišćo, łuh, wysoke bahno, niłke bahno
Tonidło je bahno, hdźež rostu hišće štomy abo hdźež su wone něhdy rostli.
Dny trajacy dešć je našu zahrodu na žumpadło přeměnił.
Z tymjenišća stupa woda, z njeho móže so tež rěčka wužórlić.
Łuh je włóžna, žumpadłojta łuka.
• błóto, pimpus
Smy z awtom w błóće tčacy wostali.

16.

bachtać ip (z někim)
• (z někim) bledźić ip, šnapotać ip, plapotać ip, blabotać ip, bamborić ip
Prošu měr, přestańće šnapotać!

→ bjesadować

17.

banda
• neg.: cwólba
Čorny rubježnik je zaso ze swojej cwólbu w našej wsy pobył a wšón skót sobu wzał.
• žortnje: bobrija
Sće mi woprawdźe wšitke wišnje ze štoma pokradnyli? Wy sće mi bobrija!

18.

bankrotny
• płaćenjanjekmany, bjez srědkow, bjez wobsydstwa, bjez pjenjez, bjez dochodow
Swětoznata firma je płaćenjanjekmana a je wšitkich swojich sobudźěłaćerjow pušćiła.
ani krošika njeměć (dospołnje bjez pjenjez być)
čerwjene ličby pisać (njerentabelnje, bjez profita dźěłać, so zadołžić)

19.

barbić ip
• něšto wobarbić p, něšto pisanić ip, něšto pomolować p, (sej/někomu) włosy zeswětlić p, stwu bělić ip
Naša mać da sej jenož hišće pola frizera włosy zeswětlić z toho časa, zo je nan raz přewjele srědka wužiwał.
Hladaj tola, kajke blakate su waše sćěny, je najwjetši čas, zo stwu zaso raz woběliće.

→ łžeć

20.

basnik
• spisowaćel, pěsnjer, lyrikar, spěwytwórc
Pěsnjer wza swoju gitaru a přednjese swój najnowši spěw ze šćipatym tekstom.
• iron.: rymowar, hrónčkowar

21.

běda
• nuza, hubjenstwo, chudoba, horjo, njezbožo, kwakla, dračina
W hubjenstwje spóznaješ, štó je twój prawy přećel.
Kwakla staroby z bolosćemi a chorosćemi móže kóždeho trjechić.
Něčeje horjo, něčeji směch.

22.

bědny
• zdrjeny, storhany, wbohi, žałostny, hubjeny, potrěbny, chudy, chuduški, (ćežko) chory, njezbožowny
Čuju so zdrjeny, jako njeby cyłu nóc spał.
Po dlěšej chorosći čuju so chětro storhana.
Bohužel je někotryžkuli komponist žałostny kónc brał.
ćežke brěmjo nosyć (ćežki dóńt měć)

23.

bědźić so ip
• so dračować ip, so drěć ip, so bětlować ip, ćežko dźěłać ip, roboćić ip
Naši prjedownicy su so cyłe žiwjenje drěli, zo bychu scyła přežiwili.
Njetrjebaš so tola takle z bělenjom běrnow bětlować, hdyž mamy bělensku mašinu.
Kónc tydźenja roboćimoj stajnje na twarje, zo bychmoj skónčnje do naju chěže zaćahnyć móhłoj.
• so z někim/něčim parać, so z něčim nosyć ip, we wuskosćach być ip, sej rady njewědźeć ip
Hdy nož njebych so cyły kónc tydźenja z přihotom přednoška parać trjebała!
• so napinać ip, wo někoho/něšto wojować ip, wšo spytać p, so (wo někoho/něšto) prócować ip, něšto z wulkej nuzu dokonjeć ip
W Alpach znjezboženy krosnowar so jenož z wulkej nuzu wumóži.

24.

běhawa
• běženje, židlawa, fudrawa • wulg:. srawa
ćeńku přazu měć (běhawu měć)

25.

běły
• sněhběły, slěbroběły, blědy, šědźiwy
Hdyž maš běłe włosy, praji so, zo sy šědźiwy.
běły kaž kryda
běły kaž sćěna
běły kaž smjerć
běły kaž (młody) sněh

26.

běžeć ip/běhać ip (žiwochi)
• spěšnje: ćěrić ip, smalić ip, smudźić ip, spěchać ip, sprintować ip, chwatać ip, za někim/něčim honić ip
Hdyž bě wokno rozbite, smaleše cyła šwita dźěći wokoło róžka.
Hladaj jenož, kak Pětr po zahrodźe smudźi, jako by so jemu zadk palił!
so do spěcha měć (chwatać)
• wutrajnje: pućować ip, putnikować ip, po puću być ip, maršěrować ip, nóžkować ip, so wuchodźować ip
W lěću chcu z přećelemi po Alpach pućować.
Swjatki putnikuja wěriwi z cyłeje Łužicy do Róžanta.
A tak nóžkowachmy po cyłym měsće, doniž njeběchmy kóždy móst a hród a kóždu cyrkej widźeli.
běhać, zo jazyk ze šije wisa (běhać, doniž njejsy wučerpany)
běžeć, zo so smuha za někim ćehnje (tak spěšnje běžeć, zo sy lědma widźeć)
běžeć kaž wo šiju (ze strachom spěšnje běžeć)
wot Poncija k Pilatej běhać (bjez wuspěcha k wšelakim wosobam abo institucijam běhać)
• njelepje/njelóštnje: so črjewić ip, lězć p/łazyć ip, čampać

→ dundać

27.

běžeć ip (woda)
• ćec ip, prudźić ip, so žórlić ip, so kužolić ip, so žołmić ip, so walić p/waleć ip, pluskać ip, pluskotać ip, šumić ip, so přeliwać ip, so wuleć p/wuliwać ip, so ješćić ip, (so) ronić ip
Sprjewja ćeče přez njeličomne groble po Błótach.
Při spušćadle prudźi woda z wotmachom mjez haćenskimi deskami dale.
W Islandskej maš horce žórła, w kotrychž so parjaca woda kužoli.
Słyšiš, kak so rěka po skaliznach dele wala?
Kuzłarski wučomnik móžeše jenož bjezmócnje přihladować, kak so woda nastajnosći ze sudobja wuliwaše. Hdy no by hrónčko znał, ju zastajić!
Z jeje wočow ronjachu so hórke sylzy, zapłakny hišće raz a woteńdźe.

28.

bić ip
• někoho (z něčim) morsknyć p/morskać ip, někomu puki dawać ip, so do někoho dać p/ip, někoho prać ip
Stražnik wza swój kij a jateho z nim morskny.
• jara/rezultatiwnje: někoho přemłóćić ip, někoho přebić p, někoho překlepać p, někoho přewochlować p, někoho zmorskać p
Beno dźěše z rejow, hdyž jeho njeznaći nadpadnychu a šwarnje zmorskachu.
někomu cholowy naměrić (někoho přebić)
někomu rić naměrić (někoho přebić)
• so młóćić ip, so klepać ip
Po kopańcy so fanojo wobeju mustwow tak młóćachu, zo dyrbješe na kóncu policija zakročić.
• z ruku mjezwoči: někomu plistu dać p/ip, někomu plistu wottyknyć p, někoho plistować ip, někomu jednu klesnyć p, někoho fawcować ip, někomu fawcu dać p, někoho placnyć p/ placać ip
Maks steješe z krejčerwjenej hłowu před swojej maćerju. Jej z hněwom ruka wujědźe a wona jemu plistu wottykny.
někomu jednu do klamy dać (wulg.: někoho mjezwoči bić)
někomu jednu klesnyć, zo so jemu mjezwoči zaswěći (někoho plistować)
• (z něčim) klepać ip, do něčeho dyrić p
Klepaj z hamorom na desku, bjez hozdźa ničo njesklepaš.
• wutroba: pukotać ip
Hdyžkuli Měrku wuhladam, mi wutroba spěšnišo pukota.
• pjenjezy bić ip, pjenjezy razyć ip
Něhdy su knježićeljo pjenjezy ze swojim portretom razyć dali.

29.

bjesadować ip (z někim)
• so (z někim) rozmołwjeć ip, někomu něšto powědać ip
Rozmołwjam so rady ze swojej přećelku, wona znaje stajnje někajke nowe recepty.

→ bachtać

30.

bjezradny
• wbohi, zawjerćany, dale njewědźacy ip
Z tym wězo ličił njejsym. Sym hišće wšón zawjerćany a dyrbju znowa wo tym přemyslować.
sej žiweje rady njewědźeć (žanoho wupuća njewědźeć)
kaž bjez hłowy być (hižo myslić njemóc, bjez plana być)
so za wušomaj drapać (bjezradny być, přemyslować)
stać kaž woł před nowymi wrotami (z nowej situaciju wobchadźeć njemóc)
w pimpusu sedźeć (ćeže měć a njewědźeć, kak sej z nich wulězć)
Janka njewědźeše sej žiweje rady, kak móhła swojeho bratra přerěčeć, zo by jej swoju stwu přewostajił.

31.

bjezstarostny
• njewobćeženy, wjesoły, lóštny, dobreje nalady, połny nadźije, změrowany, bjez starosćow, bjez wobmyslenjow
A tak přežiwištaj wjacore njewobćežene lěta, a jeli njejstaj zemrěłoj, je tomu dźensa hišće tak.
Kwasni hosćo běchu dobreje nalady a rejowachu hač do nocy.
Połna nadźije poda so Měrka na puć. Zawěsće dźensa stare rownišćo namaka.
žiwjenje kaž kermušu měć (něchtó ma přeco wšo, štož trjeba)
žiwy być kaž bramborski kral (w derjeměću a bjez starosćow žiwy być)
žiwy być kaž zajac w kale (w bohatstwje, bjez nuzy žiwy być)
• lochkomyslny, riskantny

→ njekedźbliwy

32.

bjezwuhladny
• zašmjatany, bjez wupuća, bjez nadźije, njeskutkowny, bjezzmyslny, na něšto žane wuhlady njejsu
To je cyle zašmjatana wěc. Njewěm, kak chceš sej tam zaso wulězć.
Antibiotikum wopokazuje so dźeń a bóle jako njeskutkowny srědk přećiwo bakterijam.
Na polěpšenje mojich znamkow njejsu lětsa hižo žane wuhlady.
někomu woda hač do šije steji (něchtó ma chutne problemy)
někomu woda do rće běži (wulg., něchtó ma chutne problemy)

33.

błudny
• wrótny, kołwrótny, klepnjeny, błazniwy, njerozumny, hłupy, wólberny, njemudry, jankojty
Njewočakowano hrabny ju błazniwa lubosć k dźiwadźelnikej, a wona wobhlada sej wšitke jeho hry.
Tak wólberny hišće njejsym, zo bych z kolesom hač na najwyšu horu swěta jěć chcył.
Jeho třeći syn bě trochu jankojty, tuž nochcyše kral jeho do swěta pósłać.
• dźiwnuški, dźiwny, cybnjeny, wašničkojty, zawjerćany
Maks biješe kaž cybnjeny na swoje bubony.
ptačka měć (swojowólne ideje měć)
rozum zhubić (njerozumnje jednać)
sykanje we hłowje měć (njerozumnje jednać)
židke/zwarjene mozy měć (błudne ideje měć, kiž móža druhich wohrožować)
Tebi drje so dźije!
Tebi drje so munkoli!
Tebi drje w hembjerkach šeri! (iron.)
Tebi je drje pjerd do hłowy zajěł! (wulg.)

34.

błudźić ip
• puć njenamakać p, so (něhdźe) zaběžeć p, póćmje błudźić ip, po swěće błudźić ip, wokoło błudźić ip, so zabłudźić p
Sym w Jerusalemje swoju pućowansku skupinu zhubiła a cyłe popołdnjo po hasach a naměstach błudźiła, doniž njejsym ju zaso namakała.
Hribar je so wčera popołdnju w lěsu pola Ćisowa zaběžał. Policija cyły wječor za nim pytaše.

35.

błyšćić so ip
• błyskotać ip, so zybolić ip, so frinkolić ip, so frinkotać ip, so swěćić ip, poet.: so złoćić ip
Wjesłowachu z poslednimi mocami, dokelž widźachu w dalinje někajku swěcu błyskotać.
Kral wočini durje, a jeho hosćo njemóžachu so dodźiwać. Cyła pokładnja bě połna debjenkow, kiž so w swětle smólnicow frinkolachu.
błyšćić so kaž janske muški
błyšćić so kaž špihel
zybolić so kaž hwězda
so swěćić kaž dračowe cholowy (wusměšujo)

36.

bledźić ip
• bachtać ip, šnapotać ip, plapotać ip, bamborić ip, blabotać ip
Prošu měr, přestańće šnapotać!
Bamboriš tu wo wjedrje, město toho zo by mi na moje prašenje wotmołwił.
• wothódn.: žwantorić ip, (něšto) žwać ip
Što da to žuješ, hdyž sam njewěš, hač je to wěrno?
žwać kaž kocor kołbasu (indirektnje, njezmysł abo wostudle rěčeć)
• kleskać ip
Što da hižo zaso wo druhich ludźoch rěčiš, jako by wšo wo nich wědźała?! Hdyž njeby móhła kleskać, by najskerje chora była.
blady předawać (někomu njeprawe abo mjenje abo bóle prawe informacije wo druhich powědać)
kleski wokoło nosyć (prawe abo pozdatne informacije wo druhich dale dawać)
stare blady wohrěwać (wo dawno wotbytych wěcach rěčeć)

37.

blědy
• blěduški, smjerćblědy, płowy, šěry
Dźensa šěri so nad Łužicu płowe njebjo.
blědy, jako by so sydka stróžił (sydk je kisałe mloko, kiž je běłe)
blědy kaž kozaca butra (kozaca butra je běła)
blědy kaž sćěna (blědy kaž běła sćěna)

38.

bliski
• njedaloki, susodny, pódlanski
W pódlanskim twarjenju wotkry policija cyły skład ilegalnje dowožowanych cigaretow.
• (z někim/něčim) zwjazany, blisko stejacy, přiwuzny, spřećeleny, znaty
Twoje nahlady su mi bliske, mam podobne zasady wo dobrym žiwjenju.
Čuju so ze swojim přećelom zwjazany, mamoj samsne zajimy a samsny słód.

39.

blisko
• pódla, njedaloko, w bliskosći, w susodstwje, wokoło róžka, před nosom
Njedaloko našeho hata sym zmijicu namakała.
Pytaš swój kluč? Maš jón tule před nosom.
koči skok (jara blisko)
tak daloko, kaž kamjeń ćisnješ (něšto je chětro blisko)

40.

bluwać ip
• wróćeć ip, wot so dawać ip, nutriny wuwróćeć ip, někomu so zběha ip
Mi bě wot twojeje soloteje tak špatnje, myslach sej, zo dyrbju wšitke swoje nutriny wuwróćeć.
Ludźo, dyrbju spěšnje na nuznik, mi so zběha!
• wulg.: jokać ip
kačkam drjebić (bluwać, kača pica je tež kuskata)
někomu na bluwanje/jokanje dźe (někomu je jara špatnje)

41.

bohaty
• zamóžity, smjerć bohaty, fenki měć, při pjenjezach być
Knježk bě tak zamóžity, zo kupi sej samo susodźic kubło.
Pój, přeprošu će na čaj, sym runje při pjenjezach.
hač do wušow w złoće stać (jara bohaty być)
někoho móšeń tłóči (iron.: přewjele pjenjez měć)
pola někoho za pjenjezami wonja (jara bohaty być)
tołstu móšeń měć (wjele pjenjez měć)
zmija měć (poćahuje so na powěsć wo zmiju, kiž nosy pjenjezy přez wuheń do domu)
Najbohatši tón, kiž najmjenje trjeba.
Pjenjezy lětaja k pjenjezam.
Štóž ma, tomu so přida.

42.

bojazliwc
• wothódn.: mamla, mjechkuš, strachula, fajf(k)a, zajac, bojaznik, bojaznica, boječk, bojawa (žona)
Njezwěriš sej maćeri rjec, zo poćehnješ do swójskeho bydlenja? Kajka da sy ty mamla!
Što, bojiš so ćmy? Ty sy mi prawa strachula.
Boječkej cholowčki smjerdźa.

43.

bojazliwy
• strachoćiwy, bojazny, połny stracha, spłóšiwy, stróžliwy, wustróžany
Naš wujk je chětro spłóšiwy a njeda so hacać.
Njebudź no tajka stróžliwa a pój k nam prěki.
stróžliwy kaž zaječk

44.

bojeć so ip někoho/něčeho
• so (někoho/něčeho) stróžić p, so nastróžić p, so wustróžić p, so strachować ip, strach měć ip, někomu so zecnje p, někomu je zatrach ip
Jako wuhlada šofer na puću wjelka so chětro stróži.
Hdyž wočini wowka durje kurjenca, so jej zecny. Liška bě tři kokoški zakusała, jenož hišće pjerka dopominachu na jeje lubuški.
Při samej mysličce na dźěło w matematice bu jemu zatrach.
bojeć so kaž čert swjećeneje wody (so něčeho jara bojeć)
bojeć so kaž dźěćo bobaka (so jara bojeć)
někomu so w rići wari (wulg.: něchtó so jara boji)
so w hrozy tepić (so jara bojeć)
strach je někomu do kosćow zajěł (strach je ćělnje pytnyć)
• ćělne reakcije na strach: třepotać ip, dyrkotać ip, huhotać ip, někoho huška ip
Jako wotbi dwanatu hodźinu, ćěkanc w swojim schowje ze strachom huhotaše.
Katka steješe w ćěmnym koridorje a tasaše so dale. Jako dótkny so něčeho mjechkeho, ju huškaše.
někomu je dych wotrazyło (ze strachom ani dychać njemóc)
ruce ze strachom hrajetej (ze strachom třepotatej ruce měć)
ze strachom ani słowčka njepiknyć (ze strachom ničo rjec njemóc)
šija je zadźernjena (ze strachom ničo rjec njemóc)
někomu włosy na hłowje stawaja (ze strachom sćehnje so koža hromadźe)
wutroba bije někomu hač do šije (ze strachom wutroba spěšnje bije)
zyma někoho woběhuje (ze strachom někoho huška)

45.

bolacy
• bolostny, bólny, palaty, kałaty, zahorjeny, zranjeny, wobodrjeny, mozlaty, šćipaty
Maš-li zahorjenej woči, wumyj jej z kamilkowym čajom.
Maks pokaza maćeri wobodrjene koleno. Bě so na dworje walił. Mać ranu wurjedźi a zlěpi plester na nju.
Po dołhim pućowanju wuzu so Wanda swoje črije a rybowaše sej mozlatej noze. Kak měješe jenož dale běžeć?
• dušinje bolacy: zrudny, zrudźacy
Zrudźaca powěsć roznjese so spěšnje po cyłej wsy: knjeni Bejmina bě dźensa zemrěła.
na bolace pomasać (bolostnu, njepřijomnu temu narěčeć, na nju pokazać)

46.

boleć ip
• zaboleć p, palić ip, tłóčić ip, kałać ip, šćipać ip
Mje hižo wot ranja w šiji pali.
Njewěm, što sym wopačneho jědła, cyłe popołdnjo mje hižo w žołdku tłóči.
Zymny wětřik do nosa šćipa.
• bolosće někoho čwěluja ip, bolosće někoho trapja ip
Marka ležeše po njezbožu w chorowni, a strašne bolosće ju trapjachu.

47.

bórze
• skoro, za krótki čas, w blišim času, w přichodźe, bjez dlijenja, bjez komdźenja
Skoro su hody.
W přichodźe dyrbju bóle na swoju strowotu dźiwać, je lěkar prajił.
Jeli zub zaso boli, přińdźće prošu bjez komdźenja do mojeje praksy.
bjez dalšich seklow (bjez wokołopuća, bjez dlijenja)
něšto steji před durjemi (je krótko do někajkeho podawka)

48.

borzdźić ip
• spinać ip, nahle zastać p, zaborzdźić p
Spinaj, Makso, hewak sedźimy hnydom w přěrowje!

49.

božedla
• Božedlaće! Božičkecy! Jěsmanecy! Bóh zwarnuj! Knježičkecy! Dušanecy!

50.

božemje
• Měj so rjenje! Na zasowidźenje! Adej! Ahoj!

51.

broda
• wusy, šnawcar, kozaca broda, połna broda, prěni móšk pod nosom
Wusy su broda pod nosom.
broda kaž šćernišćo (drapata, krótka broda)
broda, zo móhł suki do njeje wjazać (jara dołha broda)
• anat.: podhuba
Sym widźała muža, kotryž ma sylnu, nimale róžkatu podhubu.

52.

brodaty
• z (napadnej) brodu
• njetruhany, wusaty, kałaty
Jeli maš brodu pod hubu, praji so tež, zo sy wusaty.
pod nosom šćětku měć (wusy měć)

53.

brojić ip
• pjenjezy přečinić p/přečinjeć ip, pjenjezy přepraskać p, pjenjezy rozfórmanić p, pjenjezy přehejsować ip
Wěčnje tu na zarjedźe sydajo sym njetrjebawšo čas brojił.
Hdyž dale kóždy sam za sebje dźěła, potom njetrjebawšo mocy brojimy a ženje projekt njezakónčimy.
Knjez Ž. bu pušćeny, dokelž je cyłe wobsydstwo firmy za swójsku zabawu přehejsował.
pjenjezy z woknom won mjetać (pjenjezy njetrjebawši a bjez měry wudawać)
zwulka žiwy być (lěpje žiwy być, hač móžeš sej to dowolić)
Brojakej ani pjenježny zmij donosyć njemóže.

54.

bruny
• žołtobruny, koporobruny, čerwjenobruny, čornobruny, cymtbruny, bruny kaž koža, bruny kaž worjech, bruny kaž šokoloda, bruny kaž kofej, nabruń
Naša mać barbi sej włosy najradšo z koporobrunej barbu.
Jeli přińdźe nabruń woda z wodoweho honača, je roła chětro zerzawa.

55.

brutalny
• surowy, njesmilny, złóstny, nječłowjeski, zymnokrejny, namócny
Naš susod je tajki złóstny čłowjek. Husto třěla na ptački a kóčki, kiž přińdu do jeho zahrody.

56.

być ip
• (něhdźe) eksistować ip, (z něčeho) wobstać p/ip, so (něhdźe/w něčim) jewić ip, (něhdźe z někim) žiwy być ip, (něhdźe) přebywać ip, (něhdźe) přitomny być ip, (něhdźe/w něčim) wustupować ip
Naše dźiwadło wobsteji hižo telko lět, a slubju wam, zo tež tak wostanje.
Železowa ruda jewi so jenož we wěstych zemskich worštach.
W nazymje přebywa moja sotra rady w ćoplišich krajach.
W dźiwadłowej hrě „Faust“ wustupuje jako hłowna figura tež čert.

57.

bydlenje
• bydlenčko, bydło
Moje stajne bydło je hižo pjatnaće lět dołho Lipsk.
• w přenjesenym zmysle: hnězdo
Wčera sym Pětra a Milenu w jeju nowym bydlenju wopytała. Staj sej woprawdźe rjane hnězdo natwariłoj.
• pola zwěrjatow: hnězdo, borło, borleško, jama
Zaječk zakuli so w swojim borle a sej wusny.
Pintlašk zalěze do liščeje jamy a hižo sam z njeje won njepřińdźe.

58.

bydlić ip
• žiwy być ip, doma być ip, něhdźe přebywać ip, něšto wobydlić ip, něhdźe zaměstnjeny być ip, něhdźe rezidować ip, něhdźe žiworić ip, so něhdźe zahnězdźić p
Lětsa smy tři tydźenje w šwedskim dowolowym domčku přebywali.
Měšćanska rada wo tym přemysluje, hdźe móhła ćěkancow zaměstnić.
Sće tež we wokolinje New-Delhija byli a widźeli, kak tam ludźo w bědnych štwórćach žiworja?
Moja sotřička je so w mojej stwě zahnězdźiła. Hdyž přińdu kónc tydźenja domoj, su tam jeje cyłe wěcy.

59.

byrnjež
• hačrunjež, hačkuli(ž), hdyž tež, njech tež, runjež
Byrnjež sym w Londonje była, njejsym kralownu wuhladała.
Njejsy po mnje přišła, hačkuliž sym ći ekstra hišće SMS-ku pósłała!
Njech tež zwučuja, kelkož chcedźa, my budźemy tola lěpši.

60.

cofnyć p/cofać ip
• (před někim/z něčeho) twochnyć p, (někomu) ćeknyć p/ćěkać ip, so (něhdźe/z něčeho) wudobyć p, (někomu) rozćěkać p, so (něhdźe/z něčeho) zhubić p/so zhubjeć ip, so zminyć p, so rozběžeć p
Wojacy cofachu z bitwišća.
Jaty je so z jastwa wudobył.
Wšitke kokoški su mi rozćěkali.
• něšto wróćo wzać p, něšto wotwołać p, něšto skorigować p
Wzmi swoje ranjace słowa wróćo, hewak njejsmój dlěje spřećelenej.
Hłowny swědk je swoje wuprajenje njenadźicy wotwołał, a z tym bě proces spěšnje nimo.
W poslednim wokomiku sym na pruwowanju swoje wuprajenje hišće skorigowała.

→ woteńć

61.

cil
• zaměr, wotpohlad, předewzaće
Poprawom wšak smy so na Mt. Everest krosnować chcyli, ale špatneho wjedra dla je naše předewzaće zwrěšćiło.
• městno, kónčna stacija
Kónčna stacija busa čisło 5 su Hrubjelčicy.

62.

cuni
• něžny, lubozny, łahodny, miły, lochki
W mejskej nocy duješe miły wětřik, jako dundaše Mato wot rejow domoj.

63.

cuzy
• njezwučeny, njeznaty, njewšědny, hinaši, druhi, eksotiski
Horjeka na horje skićeše so nam njewšědny napohlad: Cyła krajina bě kaž z cokorom posypana.
W Armeniskej swjeća na za nas eksotiske wašnje jutry.
Žona praješe někajke mi njeznate mjeno. Njeběch je do toho hišće ženje słyšał.
• wukrajny, wotwonka, z wukraja
Wukrajni hosćo su nam we Łužicy lubje witani.
Druhdy nastork wotwonka pomha, zo wjedźeš swoje mysle do hinašeho směra.
Cuzec měd je najsłódši.
Wšelki lud a wšelke wašnje.
Za horami ludźo tež chlěb jědźa.

64.

cychnować ip
• zachadźeć ip, hewrjekać ip, hawtować ip, harować ip, jórdować ip, so złobić ip
Sy ty w nocy słyšał, kak su młodostni na dróze hewrjekali?
Seržant hewrjekaše a hawtowaše kaž zły pos na nas wojakow.

65.

cyły
• dospołny, wšón, połny
Wčera w nocy su Awstralčenjo dospołne zaćmiće měsačka dožiwili.
Ow ně, sy da dyrbjał wšón kofej na rub rozpancać?
wot spočatka hač do kónca (časowje cyły)
wot hłowy hač do pjaty (po cyłym ćěle)
• bjezporočny, bjez zmylka, njewobškodźeny, njezranjeny
Jenož derje, zo je waza hišće njewobškodźena. Sym so bojała, zo je so při přećahu skóncowała.
Sće so nadźijomnje njezranjeni ze sněhakowanja nawróćili.
čiły a strowy

66.

cyle
• jara, dospołnje, połnje, cyłkownje, přezcyłnje, čisće, wulce, wšón
Dirigent bě wulce zahorjeny nad radźenym koncertom.
Hdyž hladaše Hanka takle na njeho, so Tadej wšón začerwjeni.
z prochom a mochom (dospołnje)
Po tym, zo bě móžny inwestor bilancu zawoda dokładnišo studował, so z prochom a mochom zaso zhubi.

67.

čakać ip
• dočaknyć p /dočakać p, so načakać p, někoho/něšto wočaknyć p/wočakować ip, na někoho/něšto łakać ip, so z městna njehibnyć p
Nó dočakaj, ty njeplecho, ja budu ći kadźić! Won z našeje zahrody!
Po dwěmaj hodźinomaj bě so Marka woprawdźe načakała. Wanda zawěsće wjace njepřińdźe.
Liška łaka před kurjencom na njekedźbliwu kokošku.
Marek steješe na dwórnišću a so z městna njehibny. Nochcyše hišće raz swój ćah skomdźić.
čakać a łakać (njesćerpnje, dołho čakać)
łakać kaž kóčka před myšacej dźěrku (na někoho/něšto łakać)
z lěwej ruku čakać (njesćerpnje čakać, hižo z něčim započeć)
• něšto/něhdźe wutrać p, něšto wudźeržeć p/wudźeržować ip
Jowle njeje daloko a šěroko žadyn nuznik, dyrbiš hišće chwilu wutrać.
• so (něhdźe) nastupić p/nastupować ip, so (něhdźe) přistupić p/přistupować ip, w rynku stać ip

68.

čapka
• měca, čećikata čapka, kosmata čapka, baskowka, kłobuk, hawba, kapička
Čećikata čapka je čapka z bombjelu.
Kłobuk sej na hłowu stajiš.
K mnohim narodnym drastam słuša hawba.

69.

čapor
• (drobny) ćikot, praskot
• neg.: wšeho drača
Ty pak maš w swojej stwě tež wšeho drača!

70.

čas
• chwila, wokomik, termin, datum
Traje hišće cyłu chwilu, prjedy hač móžu domoj hić.
je hišće dołha noha (je hišće wjele časa hač k wěstemu podawkej)
• časowy wotrězk, doba, epocha, faza, počas
Wokomik je krótki časowy wotrězk, kotryž je spěšnje nimo.
Twar a wuhotowanje baroknych cyrkwjow słušatej do epochi baroka.
Poslednja faza depresije je pola našeho susoda zawěsće poł lěta trała.
• čas leći, so minje

71.

čerstwy
• runje napječeny, před krótkim/dźensa kupjeny, młódny
Dyrbju so chětro w horšći měć, zo njebych sej hnydom ducy wot pjekarja kromku wot runje napječeneho chlěba wotłamała.
W nalěću mje stajnje zaso młódna zeleń štomow zahorja.
čerstwy kaž jutrowna woda

72.

čert
• djaboł, djas, pan Lučibar, ječibjel, zły duch, zły njedobry, čepl, drač
Chcył něhdy w holi Mužakec pan Lučibar sej hriby pjec.
Čert je čorny – smjerć je běła, wón chce duše – wona ćěła.

73.

čerwjeny
• krejčerwjeny, purpurčerwjeny, winočerwjeny, cyhelčerwjeny, brunočerwjeny
• načerwjeń, čerwjenkojty
čerwjeny kaž mak
čerwjeny kaž šiplenka
čerwjeny kaž rańše zerja
čerwjeny kaž zwarjeny rak

74.

česać ip
• sej/někomu włosy skłasć p, sej/někomu włosy stykać p, so/někoho frizěrować ip, sej hasku sćahnyć p, sej/někomu włosy hładkować ip
Za kwas je sej njewjesta włosy wot frizerki stykać dała.
Za wěste frizury je wažne sej porjadnu hasku sćahnyć.
• někoho/něšto přečesać p, někoho/něšto wučesać p, někoho/něšto šćětkować ip, někoho/něšto šrofować ip
Wučesaj sej płašć najlěpje ze šćětku.
Sym našemu psej dokładnje kožuch šćětkowała, skónčnje je zaso rjany.
Hdyž konja šrofuješ, potom jeho při rjedźenju hnydom masěruješ.

75.

česćelakomny
• sławy lačny
Knjez B. je woprawdźe sławy lačny. Čini wšo, zo by raz w telewiziji był.
něchtó je do česće (česćelakomny być)

76.

česćić ip/česćować ip
• sej někoho/něšto wažić ip
Wažu sej swoju wučerku serbšćiny, je we mni lubosć k rěči zbudźiła.
kłobuk před někim zejmować (před někim wulku česćownosć měć)
• někoho z něčim počesćić p/počesćować ip, někomu česć wopokazać p/wopokazować ip, někoho/něšto připóznać p/připóznawać ip, někoho/něšto hódnoćić p/hódnoćeć ip, někoho wuznamjenić p/wuznamjenjeć ip, někoho mytować ip, někoho chwalić ip, někoho sławić ip
Připóznawamy jeho wukony na polu kompjuteroweje techniki, tež hdyž njebě z nim jako čłowjek lochko.
někomu poslednju česć wopokazać (někoho k rowu přewodźeć)
• někomu přiwyskać ip/přiwyskować ip, někomu přikleskować ip, někomu hołdować ip
Poddanojo hołdowachu swojemu nowemu kejžorej kaž hižo jeho předchadnikej.

77.

čilać ip
• so wumočić p, močić ip, so wolóžić ip
Skónčnje namaka wón zjawny nuznik, hdźež móžeše so wolóžić.
• wulg.: ščeć ip
• nimo wole, do cholowow: so wučilać, so zeščeć, so woščeć
wodu pušćić

78.

činić ip
• něšto zdźěłać p, něšto zhotowić p/zhotowjeć ip, něšto stworić p/tworić ip, něšto zdokonjeć p, něšto přewjesć p, něšto dočinić p, něšto zmištrować p
Štóž derje njesněda, wjele njezdźěła.
W zawodźe za wodowody zhotowjeja najwšelakoriše roły.
Rězbar je nowu skulpturu stworił.
Smy stajene nadawki derje zmištrowali a móžemy hordźe na wuslědki zhladować.
• so z něčim zaběrać ip, so do něčeho zanurić p/zanurjeć ip
W swobodnym času zaběram so ze sušenymi rostlinami.
• neg.: něšto spraskać p
Njemóžeš tola swoje domjace nadawki takle spraskać.

79.

čisty
• wurjedźeny (wurjedźene črije/zuby/wokna), wumyty (wumytej ruce), wupłokany (wupłokane šaty), zwopłokowany (zwopłokowane sudobjo), wumjećeny (wumjećena stwa), składźeny (składźena drasta), porjadny, zrumowany, bjez blakow, hladany
Nina wěša wupłokane šaty na lajnu, zo by je słónco wusušiło.
čiste, jako bychu kóčki wulizałe
čistota, jako by kubołćik wurjedźił
čisty kaž bělene jejko
kaž z jejka wuběleny (jara čisty, wupikany)
kaž wulizany
Čiste kućiki mjećerku chwala.
• jasny, swětły, přewidny
jasny kaž běły dźeń (swětły)
kaž škleńca jasny (přewidny)
• luty, samy, ryzy
Z luteje rozwólnosće dyri wón Bena do hłowy.

80.

čitać ip
• něšto wučitać p, něšto wotčitać p, něšto přečitać p, so do něčeho zanurić p/zanurjeć ip
Dominik je hłuchi, tohodla mi słowa wot huby wotčita.
Mać zanuri so do přiručki za plahowanje róžow.
knihi žrać (jara wjele čitać)
nós do knihi tykać (čitać)
mjez linkami čitać (něšto, štož njeje direktnje wuprajene, wučitać móc)
z nosom čitać (papjeru při čitanju blisko wočow dźeržeć)
• zwjeršnje: něšto přelistować p, něšto přelećeć p, něhdźe/do něčeho nutř pohladać p
Měrka přelistowa wjacore knihi, prjedy hač so za jednu z nich rozsudźi.
Sym twój nastawk jenož zwjeršnje přelećała a hižo na tójšto zmylkow storčiła.
• wótře: něšto předčitać p, něšto přednjesć p/přednošować ip
Sonja, předčitaj nam prošu prěni wotrězk.

81.

čołm
• čołmik, kanu, kajak, gondla, spław
Jeli sy we Venedigu, dyrbiš prosće tež raz z gondlu po kanalach jěć.
Tom Sawyer je na spławje po Mississippiju wot doma ćeknył.

82.

čorny
• wuhločorny, ćmowy, ćěmny
Skazam sej ćmowe piwo, te piju najradšo.
čorny kaž bobak (bobak je tu wumyslene trašidło za dźěći)
čorny kaž kołmaz/smoła (woboje je čorne)
čorny kaž mór (chorosć; mjenuje so tež „čorna smjerć“, dokelž dóstachu ludźo ćěmne blaki na ćěle)
čorny kaž saznik
Na čornej sukni je kóždy próšk widźeć.
Rapak wostanje čorny, byrnjež jeho z třomi mydłami mył.

→ ćma

83.

črije
• črijki, niske črije, pjenkate črije, klockate črije, sandalety, škórnje, škórnički, gumijowe škórnje, tofle, buncle, domjace črije, sportowe črije, kopački, kupanske šlapki, kemšace črije
Doma wobuju so buncle abo tofle.
Za kopańcu wobuju so stajnje kopački, wosebje, hdyž hrajemy na trawniku.
kemšace črije (dobre črije)
• reg.: stupnje, stupnički
• wothódn.: kamsle, kwanty, šlapki
Trjebaš nuznje nowe črije, w tajkich wuteptanych kamslach njemóžeš tola na kwas hić!

84.

črjóda
• skupina, bobrija, šwita, cwólba, hromada, syła, kopica
Bjer so na kedźbu před rubježniskej cwólbu, kiž w lěsu ludźi nadpaduje.
Syła ludźi waleše so do stadiona, ručež běchu wrota wočinili.

85.

čuć ip so
• někomu być ip, so někak hić ip, na něšto hić ip, zaćišć měć ip, začuće měć ip
Mi je dźensa tak spodźiwnje wokoło wutroby. (přisp.: bjez subjekta)
Mi so derje njeńdźe. (přisp.: bjez subjekta)
Mi njeńdźe nětko na žorty. (přisp.: bjez subjekta)
Mam zaćišć, jako bych tu hižo raz była.
Mam začuće, zo će hižo dawno znaju.
so (něhdźe) kaž doma čuć (něhdźe je přijomnje, přitulnje)
so w swojej koži derje nječuć (we wuskosćach być)
• so kaž něchtó zadźeržeć ip, so jako něšto widźeć ip
Syman widźeše so hižo jako wrotar a skakaše w durjach do wšěch směrow.

86.

čuć ip wóń
• pasiwnje: něšto čuć ip, něšto začuć p, něšto pytnyć p
Čuješ tež smjerd z kuchnje? Je so něšto přismudźiło?
• aktiwnje: nuchać ip, čuchać ip, čuchotać ip, snuchać ip, snuchotać ip, něšto wučuchać p, někoho/něšto wobčuchać p, někoho/něšto wobnuchać p
Haras nuchaše, wjerćeše so jónu wokoło sebje, zašćowka a sćěhowaše šćežce přez zahrodu.
Što da snuchota Haras cyły čas na mojich drastach?

87.

čuć ip přez dótkanje
• někoho/něšto namasać p, so někoho/něčeho dótknyć p/dótkać ip, něšto začuwać ip, něšto pytnyć p
Stražnik namasa w zaku jateho twjerdy předmjet a wućahny kompas. „Tón w jastwje trjebać njebudźeće“, wón praji.

→ tasać

88.

čućiwy
• dótkliwy, sensibelny, mjechki
Renata je dótkliwa duša, při kóždym rjanym filmje zapłaknje.
ćeńku kožu měć (spěšnje hnuty abo zranjeny być)
• łoskoćiwy
• neg.: skiwlaty, winčaty, žałosćacy, pimplaty
Tajke žałosćace žony kaž našu susodku docyła wučuć njemóžu. Słyšiš jeje skorženje hač k nam prěki.
Bjer so skónčnje raz hromadźe a njebudź tajki pimplaty! Dyrbiš tola jenož prawje wotskočić a hižo konja přeskočiš!
čućiwy kaž mimoza

→ wobhladniwy, kedźbliwy

89.

čumpać ip so
• so kołsać ip, so kolebać ip, (so) kiwkać ip, chabłać ip, kruće njesedźeć ip
Wysoka trawa koleba so we wětřiku.
Wichora dla poča čołm chětro chabłać.
• někoho: kołsać ip, kolebać ip
Wowka kolebaše mału Hanku, doniž sej ta njewusny.
• noze: bimbać ip, bimbolić ip
Ambrož sydny so na kromu třěchi, jeho noze bimboleštej do prózdneho.

90.

čumpaty
• kiwkaty, chabłaty
čumpaty kaž stary płót

91.

čwak
• kruch, kusk, kónčk, šlebjerdka, hruzl, wurězk, wotrězk
Manja roztorha papjeru na dołhe šlebjerdki.
Sym sej hruzl domjaceje zemje sobu do wukraja wzała. Njesměj so, ale druhdy so mi chětro styska.
• časć (mjasa), skibka (tykanca), pomazka (chlěba), kolesko (kołbasy)
Rěznik wotkra časć mjasa a ju za knjeni Zyndźinu zapakowa.
Hanka wza sej hišće skibku makoweho tykanca.

92.

čwělować ip někoho
• někoho krjudować ip, někoho dračować ip, někoho martrować ip, někoho zranić p/ranić ip, někoho skřiwdźić p/křiwdźić ip, někoho přesćěhować ip, někoho wobćežować ip, někoho znjewužiwać ip, někomu škodźeć ip, z někim zlě zachadźeć ip, někomu žiwjenje ćežke činić ip
Knježk je swojich poddanow strašnje krjudował, za najmjeńše přeńdźenja je jich kruće chłostał.
Jeli će Beno hišće raz po puću do šule wobćežuje, praj mi to runjež.
Twój šef pak zlě z tobu zachadźa! To sej lubić dała njebych.
někomu na šiju łazyć kaž drapa (jara nadběhawy być)
někomu měra njedać (někoho stajnje zaso mylić, jemu stajnje to samsne wospjetować)
někomu kij do kolesa tyknyć (někoho z wotpohladom mylić, jemu ćeže činić)
někomu nohu stajić (někoho z wotpohladom mylić, jemu ćeže činić)

93.

ćahnyć ip/ćahać ip někoho/něšto / něhdźe
• někoho/něšto/něhdźe sćahnyć p, něšto/rozćahnyć p /rozćahać p, někoho/něšto wlec ip/zwlec p, někoho/něšto za/ze sobu torhnyć p /torhać ip, so přećahnyć p /přećahować ip
Něhdy dyrbjachu kruwy ćežke wozy ćahać.
Susodźic traktor jědźe runje nimo a ćehnje wóz ze synom domoj.
Bosćij sćahny swoju mału sotru nabok.
Stańši z łoža so porjadnje přećahuju.

94.

ćeknyć p/ćěkać ip
• z něčeho/něhdźe twochnyć p, z něčeho/něhdźe cofnyć p/cofać ip, so z něčeho wudobyć p, někomu rozćěkać p, so (z něčeho) zhubić p, so zminyć p, so rozběžeć p, někomu wućeknyć p
Pětr pyta swojeho nukla, kotryž bě jemu z klětki twochnył.
Wojacy cofachu z bitwišća.
Jaty je so z jastwa wudobył.
Wšitke kokoški su mi rozćěkali.
kaž z wětřikom so zhubić (so jara spěšnje zhubić)
někomu pjaty pokazać (před někim ćěkać, wón widźi će jenož hišće wotzady)
rozlětać kaž pluwy we wětřiku (do wšěch stron rozćěkać; pluwy su powostanki młóćenja a jara lochke)
so bjeze slěda zhubić (so dospołnje zhubić)
so z procha měć (woteńć, wosebje z njelubeje situacije)
wo šiju běžeć (wo swoje žiwjenje běžeć)
někomu pjaty pokazać (někomu ćeknyć)

→ woteńć

95.

ćeńki
• wuski, ćeńkuški, šwižny, suchi, złamliwy, kosćaty
Dyrbiš wjace jěsć, Janko, maš tajkej ćeńkuškej ruce!
Pórclin je chětro złamliwy, dyrbiš jón kedźbliwje zapakować.
ćeńki, zo by wětřik jeho wotnjesć móhł (jara lochki)
jenož kósć a koža być (tak ćeńki być, zo su kosće widźeć)
suche rjebło (neg.: tak šwižny, zo su rjebła widźeć)
suchi kaž šćěpka/deska/kósć (přirunuje so z drjewom abo kosćemi, poćahuje so zwjetša na čłowjeka)
šwižny kaž mutlička (přirunuje so z kijom mutlički, poćahuje so zwjetša na čłowjeka)
• přewidny, wjetki, něžny, lochki
Na łochćomaj bě płat hižo cyle wjetki.

96.

ćeže
• wušparanja, wobćežnosće, njeluboznosće, hara, zadźěwki
Nadźijomnje nječinja mi na zarjedźe žane wušparanja a dadźa mi trěbny wizum.
Při financowanju młodźinskeho domu mějachmy tójšto administratiwnych zadźěwkow zmištrować.

97.

ćežki
• komplikowany, lědma zrozumliwy, zašmjatany
W pruwowanju sym lědma zrozumliwy tekst k přełožowanju dóstała.
• wobćežny, napinacy, hoberski
To pak sy sej za kónc tydźenja woprawdźe hoberski nadawk předewzał, jeli chceš cyłu pincu nadobo zrumować.
ćežki chlěb być (nic runjewon jednory nadawk, wosud być)
Wulki burski statok wobhospodarić je ćežki chlěb.
(młynski) kamjeń na wutrobje měć (jara wulke starosće měć – młynski kamjeń je masiwny, zo by zorno rozmlěł)

98.

ćěmny
• ćmowy, ćmowojty, čorny, šěry, mutny, błuki, mróčny, pomróčeny
Po wulkim zliwku je woda z polow do rěčki běžała. Nětko je woda w rěčce chětro mutna.
Njebjo je dźensa pomróčene, tuž je we jstwě tež chětro ćma.

99.

ćěrić ip
• někoho hnać ip, někoho honić ip, (někoho/něhdźe) přićěrić p, někoho něhdźe wućěrić p, někoho zećěrić p, někoho (něhdźe/z něčeho) wuhnać p
Wowčer je swoje wowcy stajnje hakle w nazymje domoj hnał.
Dźeń a wjace lětadłow honi po módrym njebju do dalokeho swěta.

100.

ćicho
• bjez zwuka, bjez hary, bjez šuma, bjez słowa, mjelčicy
Jeho zaječk bě preč! Cyril so stuli a pišćeše bjez zwuka.
Mjelčicy sedźeštaj wonaj na ławce. To woznamjenja, zo staj sedźo mjelčałoj.
ćicho kaž w cyrkwi
ćicho kaž w rowje
ćicho, kaž by so wětřik lehnył
ćicho, zo by słyšał zornjatko padnyć
ćicho, zo słyšiš róžički dychać
• mjelčo, měrnje
Mjelčo šeptajo jej Julija wulke potajnstwo přeradźi.

101.

ćišina
• ćichota, měr
ćišina kaž na spowědźi
ćišina, jako by jandźel po cyrkwi šoł
ćišina, jako bychu ćěło w domje měli
ćišina, zo by móhł muchu lećeć słyšeć
ćišina, zo by móhł pjerko/jehličku na zemju padnyć słyšeć
ćišina, zo by móhł trawički rosć słyšeć
ćišina, zo móhł lisćowe dychanje słyšeć
ćišina, zo móhł wutrobu pukotać słyšeć