„Kak to jenož praju”

101.

ćišina
• ćichota, měr
ćišina kaž na spowědźi
ćišina, jako by jandźel po cyrkwi šoł
ćišina, jako bychu ćěło w domje měli
ćišina, zo by móhł muchu lećeć słyšeć
ćišina, zo by móhł pjerko/jehličku na zemju padnyć słyšeć
ćišina, zo by móhł trawički rosć słyšeć
ćišina, zo móhł lisćowe dychanje słyšeć
ćišina, zo móhł wutrobu pukotać słyšeć

102.

ćisnyć p něšto
• něšto mjetać ip, někomu něšto přićisnyć p, něšto něhdźe funknyć p/funkać ip, něšto něhdźe smoknyć p/smokać ip, něšto něhdźe wrjesnyć p/wrjeskać ip, wobch.: něšto něhdźe faknyć p
Měrko ćisny bul horje a tón wosta na štomje wisajo.
Hólcaj mjetaštaj cyłe popołdnjo wišnjowe póčki do hata.
Tadej funkny swoju tobołu do róžka. Skónčnje prózdniny!
• něšto powalić p/powaleć ip, něšto powróćić p /powróćeć ip, wobch.: něšto kepnyć p
Sylny wichor je naš póstniski wóz powróćił.

103.

ćišćeć ip
• do ćišća dać p/ip, něšto wudać p/wudawać ip, něšto nakładować ip, něšto wozjewić p/wozjewjeć ip
Nakładnistwo w Berlinje nakładuje wotnětka tež nowiny.
Jurij Brězan je w lěće 1976 roman „Krabat“ wozjewił.
• někoho/něšto storčić p/storkać ip, něšto sunyć p/suwać ip, něšto zesuwać p, něšto wotstorčić p/wotstorkować ip, něšto přesunyć p/přesuwać ip, něšto stłóčić p
Wotstorč so porjadnje z nohomaj a koleso pojědźe kaž wotsamo.
• tłóčić ip na něšto, ćišć wukonjeć ip
Režiser je chětro na wuwjedźenje swojich idejow tłóčił.
Jednaćel je na sobudźěłaćerjow wulki ćišć wukonjał, zo bychu zniženju mzdy přihłosowali.

104.

ćma
• ćmowosć/ćmowota, ćěmnosć/ćěmnota, ćmička/ćmičkanje, slepa nóc, tołsta ćma
Wulkotnu atmosferu za swój foto zapopadnješ, jeli wužiješ wječornu ćmičku.
Slepa nóc ležeše nad wjesku, jenož wuće wjelkow bě z bliskeho lěsa słyšeć.
ćma kaž w kołmazowym kónku
ćma kaž w pjecy
ćma kaž w rići
Nóc ma móc.
Ćma ludźi njejě, ale spowala.
Ćma paduchow čini.

105.

ćmić ip so
• so ćmičkać ip, so směrkać ip, so zaćěmnić p, směrki padaja ip, so k wječoru chila ip, słónco so chowa ip, póčnje so šěrić
Hdyž bywa nawječor poněčim ćma, prajimy, zo so ćmička.
Bě pózdnje zymske popołdnjo a wonka poča so šěrić. Marta hladaše z woknom na přeco ćěmnišu dróhu.
Słónco so wot hustych mróčelow zaćěmni.
dźeń so nachila (je nawječor, dźeń je pomału nimo)
słónčko je so k měrej podało (słónco so chowa)
słónčko w boži domčk dźe (słónco so chowa)

106.

ćopły
• liwki, zwohrěty, lětni, horcy, tužny
Hdyž je čaj liwki, njeje wjace přehorcy.
K wobjedu jěm zwohrěwane nudle.
Tu w rostlinarni pak je tužny powětr! Ćopły a włóžny powětr kwětkam tyje.
• wutrobity
Witanje bě přewšo wutrobite.

107.

dać p/dawać ip někomu něšto
• někomu něšto podać p/podawać ip, někomu něšto dodać p/dodawać ip, někomu něšto poskićić p/poskićeć ip
Podaj mi tola prošu raz sudobjo z blida, chcu je zwopłokować.
• někomu něšto spožčić p/spožčeć ip, někomu něšto přepodać p/přepodawać ip
Minister spožči knjezej Čornakej čestne znamješko za jeho angažowane prócowanje wo bjezdomnych.
• někomu něšto přewostajić p/přewostajeć ip, někomu něšto wotstupić p, někomu něšto dowěrić p/dowěrjeć ip
Maćij přemyslowaše tam a sem, skónčnje pak wotstupi swojej susodce trjebanu kuchnju zadarmo.
Sym ći swoje awto dowěriła, a što činiš ty? Prasnješ z nim do štoma!
Dawać je lěpje hač brać.
Dawaj, doniž maš!
→ darić, dźělić, pósłać, předać, přinjesć

108.

daloki/daloko
• zdaleny, wotležany, zanjeseny
Maks je sej za plahowanje kokošow wotležany statok wupytał, zo njeby smjerd susodow mylił.
Hajnkownja steješe na kromje wsy, bě to woprawdźe zanjeseny kućik we wulkej holi.
dalokož wóčko saha (jara daloko)

109.

dar
• darik, překwapjenka, wobradźenka, narodninski dar, hodowny dar, kmótřiski dar, dopomnjenka, wopomnjenka, jałmožna
Kak so wjeselu na hodowne wobradźenki!
To pak sy mi rjanu dopomnjenku na naju zhromadny wulět sobu přinjesła!
Něhdy dyrbjachu chudźi wo jałmožnu prosyć, zo bychu scyła přežiwili.
dar kaž doškrabk (wothódn. za jara małki dar)
Dary woči myla.
Slub ma nohi, ale dar ma ruce.

110.

darić p/darować ip
• někomu něšto wobradźić p/wobradźeć ip, někomu něšto sobu přinjesć p, někomu něšto dać p/dawać ip, někomu něšto přityknyć p/přitykać ip, někomu něšto přepodać p/přepodawać ip, někomu něšto do ruki stłóčić p
Ptački wobradźeja dźěćom kóžde lěto 25. januara pječene sroki.
Dźěd přityknje mi druhdy pjenjez, hdyž jeho wopytam.
někomu hermank(a) sobu přinjesć (někomu z města abo pućowanja mału překwapjenku sobu přinjesć)
někomu zeleny štwórtk njesć (někomu jako kmótr/kmótra dar donjesć)
• někomu něšto zawostajić p/zawostajeć ip, někomu něšto wotkazać p/wotkazować ip
Sym swoje knihi bibliotece zawostajił, hdyž sym do Jendźelskeje přećahnył.
Naša wowka je nam swój statok wotkazała. Nětko mamy so swědomiće wo njón starać.

111.

darniwy
• šćedriwy, darliwy, wulkomyslny
Knježk bě skónčnje raz šćedriwy a da kóždemu ze swojich poddanow měch zorna.
měć darniwu ruku (darniwy być)
z horšćemi dawać (wulkomyslnje dawać)

112.

defektny
• skóncowany, wobškodźeny, nakruchi, dokruchow, skepsany
Ow ně, nětko je waza nakruchi!
Po tym zo sy spytał naše radijo zwuporjedźić, je doskónčnje skepsane.
k čertu/čertej (skóncowane, zničene)
do rće (wulg.: něšto njehodźi so hižo wužiwać)

113.

deleka
• pod něčim, spody něčeho, na zemi, na dnje, hłuboko nutřka, we hłubinach morja
Hdźe sy, Jurko, sedźiš pod blidom?
Ně, sym spody přikrywa na konopeju.
We hłubinach morja su nam hišće njeznate ryby žiwe.

114.

derje
• w porjadku, dorěčane, přezjedne, jasne, wšitko jasne
Přezjedna, tak to sčinimy.
• wulkotnje, wuběrnje

115.

depresiwny
• zrudny, zrudźeny, bjeztróštny, poraženy, bjez nadźije
ćežkeje wutroby być (něšto někoho poćežuje)
ćežku wutrobu měć (zrudny być, starosće měć)
hłowu wěšeć
někomu njeje na směch (hórku zrudobu začuwać)
něšto někomu ćežko na wutrobje leži (něšto někoho rudźi)
sedźeć kaž hromadka njezboža (njezbožowny něhdźe sedźeć)
w ćežkich myslach być (něšto někoho poćežuje)

116.

dešć/dešćik
• zliwk, lijeńca, šwihel, miholenje
Zliwk je krótki, ale sylny dešć.
Šwihel je krótki, nic přesylny dešć.
Miholenje je drobny dešć.
Lijeńca je dołhe a sylne dešćowanje.

117.

dešćować ip so
• tróšku: so miholić ip, so próšić ip, so kapać ip, so překapować ip
• normalnje: so hić ip, je pancate wjedro
• jara: so leć ip, so kidać ip, so pancać ip, so z pucherjemi hić ip
dešćik šlipa na třěchu (dešć je słyšeć)
dešćik šnórki předźe (so měrnje dešćuje)
lije so, jako bychu w njebjesach wšě spušćadła ćahali (so jara dešćuje)
lije so kaž z kanami (so jara dešćuje)

118.

direktny
• runy, prosty, padoruny, wodoruny
Jědź prošu runy puć domoj.
runu smuhu/šćežku (po direktnym, najspěšnišim puću)
• runjewon być, někomu něšto mjezwoči prajić/rjec, prawdu rěčeć, někomu něšto wotewrjenje prajić
Druhdy je ranjace, zo sy tajki runjewon a mi wšitke moje zmylki mjezwoči prajiš.
• njeposrědny, bjezposrědny
W njeposrědnym susodstwje Lipska je dožiwjenski park Belantis.

119.

diskutować ip (z někim/wo něčim)
• něšto rozjimać p, něšto wobrěčeć p, sej něšto doprajić, wo něčim wuradźować ip
• neg.: so (z někim/wo něčim) wadźić, so (z někim) wurěčować ip

120.

dlić so ip
• so komdźić ip, so (z něčim) parać ip, pomału dźěłać ip, sej čas brać ip, čas přečinjeć ip, dundać ip,so dlijić p, čas brojić ip, so šmjatać ip
Njebych-li tak dundała, njebych swoju najlubšu seriju skomdźiła.
po słónčku do hribow hić (přepozdźe z dźěłom započeć)
Dlěje so měriš a slepišo trjechiš.
Lěpje pozdźe dyžli ženje.

121.

dobrowólnje
• sam/sama/same/samo wot so, bjez prošenja, bjez namołwy, bjez kazanja, bjez nuzowanja

122.

dobry
• wuběrny, wurjadny, wulkotny, wuznamny, wusahowacy, jónkróćny, bjezporočny, prěnjorjadny, přemóžacy

Maks ma wulkotnu mysličku. Chce sej ju hnydom zapisać.
Wčerawši koncert bě přemóžace dožiwjenje.
• wužitny, wušny, wunošny, skutkowny, so hodźacy, kmany
Tajka čapka w zymje je woprawdźe wušna wěc, njebudu sej hižo wuši zwozabić.
Maće snano tež někajki skutkowny srědk pře smorkawu?

→ čerstwy, pomocliwy, přijomny, słódny

123.

Dobry dźeń!
• Witaj(će)! Witaj(će) k nam! Witaj(će) k nim! wotmołwa: Witajće! Tež witajće! Wjerš pomazy!
• ew.: Pomhaj Bóh! wotmołwa: Wjerš pomazy!
• kat.: Budź chwaleny Jězus Chrystus! wotmołwa: Do wěčnosće!, Na wěki, amen!

124.

dobyć p/dobywać ip
• so (přećiwo někomu) přesadźić p/přesadźeć ip, někoho přetrjechić p, někoho přewinyć p
Swen je mje w běhanju přetrjechił, bě wo tři sekundy spěšniši.
• zbožo měć ip
Sym tajke zbožo měła a w loće šěsć prawych ličbow nakřižowała!

→ wobsadźić

125.

docpěć p/docpěwać ip něšto
• něšto zdokonjeć p, něšto dočinić p, něšto wobstać p, něšto přesadźić p/přesadźeć ip, něšto wuskutkować p/ip, něšto zmištrować p, něšto zwoprawdźić p/ zwoprawdźeć ip, něšto zeskutkownić p/zeskutkownjeć ip, něšto přewinyć p, něšto rozrisać p/rozrisować ip, něšto dóstać p/dóstawać ip
Jenož derje, zo sym kónčne pruwowanje wobstała.
A zaso raz smy stajeny nadawk wuběrnje zmištrowali.
Robert Koch je wjele za hojenje tuberkulozy zdokonjał.
Nětko chcu swoje sony skónčnje raz zwoprawdźić!
do čorneho trjechić (to prawe prajić, swój zaměr docpěć)
karu z błóta wućahnyć (zajědźenu situaciju přewinyć)
swojeho nutřkowneho čerta přewinyć (so přewinyć)
• něhdźe dóńć p, so něhdźe dóstać p
Ludźo, smy na wjeršk hory dóšli! Rozhladujće so.

126.

dočinić p něšto
• něšto zakónčić p, něšto dokónčić p, něšto skónčić p, něšto dopisać p, něšto přečitać p, něšto narysować p
Dopisam list a potom donjesu jón na póštu.

→ přestać

127.

dodać p/dodawać ip něšto
• něšto wudospołnić p/wudospołnjeć ip, něšto dopjelnić p/dopjelnjować ip, něšto wupjelnić p/wupjelnjować ip, něčemu něšto přidać p/přidawać ip, dodatnje/přidatnje/pozdźišo zapisać p/zapisować ip
• někomu něšto podać p/podawać ip, někomu něšto přepodać p/přepodawać ip, někomu něšto tyknyć p/tykać ip, někomu něšto přityknyć p/přitykać ip

128.

dodawk
• přidawk, dodatk, wudospołnjenje
Njemóžeće jako přidawk hišće jedyn spěw zahrać?
• neg.: připlack
Naša wjeska njesmě dlěje připlack wulkeho města być. Wažmy sej bóle swójske hódnoty.
• přiłoha, přiwěšk
W přiwěšku sćelu ći z mejlku wšitke trěbne podłožki.

129.

dohladować ip někoho/něšto
• někoho/něšto wobkedźbować ip, na někoho/něšto kedźbować ip, někoho/něšto (wob)stražować ip, na někoho/něšto dźiwać ip, někoho/něšto kontrolować ip, dźěći pěstonić ip
někomu na porsty hladać (někoho kontrolować)
někoho/něšto z wočow njepušćić (něšto cyły čas wobkedźbować)

130.

dochody
• mzda, zasłužba, přiražka, honorar, přepitk, renta, dobytk, myto
Za hodźiny na kóncu tydźenja płaćimy wam kónctydźensku přiražku.
Pinčnikej dam stajnje wysoki přepitk, hdyž sym spokojom był.

131.

dokelž
• přetož, wšako
Dokelž bě zadk paducha přetołsty, wosta we woknje třacy.
Wón njeje sam na wobchadnym njezbožu wina, přetož tamny šofer je alkohol pił.
Směm to sama rozsudźić, wšako sym połnolětna.

132.

dokładnje
• swědomiće, porjadnje, posłownje, akuratnje, nadrobnje
Njebjer no wšitko, štož praju, tak posłownje!
Nětko mi prošu nadrobnje rozpowědaj, kak je k njezbožu dóšło.
• dypkownje, cyle zdypkom
Budź dypkownje w šesćich doma.

133.

dokładny
• porjadny, swědomity, starosćiwy, dypkowny, akuratny
Rafaela je jara swědomita a hlada na to, zo so žana z jeje knihow njezhubi.
• neg.: maličkostny, pedantiski

Što da sy tajki maličkostny při wotličenju nakupowanja?

134.

doł
• kótlina, wužłobina, wudrjeńca, dolina, wudolina, wudólčk
Kótlina je doł, kotryž je kołowokoło wot horow wobdaty.
Hoberska wudrjeńca, kotruž je rěka Colorado River přez lěttysacy wudrěła, mjenuje so Grand Canyon.

135.

dołhi
• podołhojty, sćehnjeny, rozćehnjeny, smjerćdołhi
Njesměš tutón zynk takle rozćehnjeny piskać, poskaj, je wo wjele krótši.
• bjezkónčny, njeskónčny

136.

dołho
• njeskónčnje, bjez přestaća, bjez kónca, wěčnje
trać wěki a lěto (něšto jara dołho traje)
wot ranja hač do wječora

137.

dołžić ip někomu něšto
• někomu něšto dołžny być ip, něšto (pola někoho) zapisać dać p/ip
Kelko sym ći dołžna?
Něhdy smy we wobchodźe za zežiwidła znajmjeńša hišće zapisać dać móhli, hdyž njejsmy pjenjezy sobu měli.
dajacy dołh měć ip (wulki dołh měć)
hač wyše wuši zadołženy być (wulki dołh měć)
• dołh wotpłaćować ip, dołh wotworać p
Budźe nimale njemóžne, zo wotworaš swój dołh, jelizo njenamakaš bórze dźěło.

138.

dom
• chěža, twarjenje, twar, bungalow, dača, chěžka, chata, baraka, hěta, statok, wila, palast, hród, wysokodom, mróčelak, iglu, budka
Mamy zwonka města zahrodu z daču, tam w lěću rady přenocujemy.
W horach su chaty, w kotrychž móžeš při špatnym wjedrje přenocować.

139.

dóńt
• wosud, zahuba
Žona je mje wopušćiła, a z tym je so zahuba započała.
kóždy ma swój křižik njesć (kóždy ma swoje problemy a ćeže)
swoje brěmjo njesć(ze swojimi ćežemi a problemami žiwy być)

140.

dopomnić so p/dopominać so ip na někoho/něšto
• na někoho/něšto myslić ip, někoho/něšto (zaso) spóznać p, na někoho/něšto spomnić p/spominać ip, na někoho/něšto wróćo zhladować ip, někoho/něšto we hłowje měć ip, někoho/něšto wopomnić p/wopominać ip
Hdyž zhladuju wróćo na poslednje lěta, sym ze swojim dźěłom cyle spokojom.
Maš tež wšitke wobličenske formule za swoje pruwowanje we hłowje?
Dźensa wopominamy Budyšana, kotryž je wjele za swoje město činił.
• po zabyću/njewědźenju: někomu zaso do mysli přińć p, někomu do mysli zajěć p
Jako wuhlada swoju sotru, přińdźe jemu nahle zaso do mysli, zo je wona tola wčera narodniny měła.

141.

dopomnjenka
• wopomnjenka, spomnjenka, suweněr

142.

dorosćeny
• dorostły, połnolětny, wulki, samostatny, njewotwisny
W Němskej sy z wosomnaće lětami połnolětny.
Bych sej přała, zo by moja dźowka bóle samostatna była a tež raz bjez přewoda do města jěła.
na swojimaj nohomaj stać (samostatnje jednać)

143.

dosahnyć p/dosahać ip
• dosć być ip, něšto syte měć ip
Mam twoje stajne přispomnjenja tak syte!
kanal/nós połny měć (syte měć, hižo nochcyć)
něšto někomu ze šije wisa (syte měć, hižo nochcyć)

144.

dospołnje
• cyle, bjez wuwzaća, přezcyłnje, bjez zbytka
Planujemy, zo so šula přezcyłnje wobnowi.
wot hłowy hač do pjaty (po cyłym ćěle)

145.

dospołny
• přezcyłny, njewobmjezowany, połny, cyły, wšón, wšón a cyły
Anton je wšón a cyły zalubowany, to widźi tola kóždy slepy.

146.

dóstać p/dóstawać ip něšto
• něšto docpěć p/docpěwać ip, něšto/něčeho nabyć p/nabywać ip, něšto přidobyć p/přidobywać ip
K hodom dóstawam kóžde lěto knihi.
Jeho hroženja nabywaja strašne rozměry, boju so woprawdźe.
• něšto (wot někoho) zdźědźić p, něšto (wot někoho) namrěć p/namrěwać ip, něšto zasłužić p/ip, něšto (něhdźe) dobyć p/dobywać ip, někomu připadnyć p
Smy wot dźěda čwak lěsa wosrjedź Łužicy zdźědźili.
Předstaj sej, sym wot mi njeznateje ćety z Ameriki dom namrěła!
W Němskej namrěwa dźeń a wjace ludźi hódnotne imobilije.
Jelizo njenamaka so namrěwc, připadnje wobsydstwo zemrěteje statej.
někomu pječene kawki do huby lětaja (něšto bjez napinanja dóstać)
za někoho něšto wotkapnje (tež něšto dóstać)

147.

dótknyć p/dótkać ip so někoho/něčeho
• so někoho/něčeho podótknyć p, so někoho/něčeho šmórnyć p /šmórać ip, něšto do ruki wzać p, někoho/něšto wobmasać p/wobmasować ip, někoho/něšto pomasać p, někoho/něšto přimnyć p/přimać ip
Nimoducy šmórnych so jeho ruki, a wón hnydom na mnje wujědźe.
Kóčka šmóra so mi wokoło nohow, doniž jej něšto k žranju njedam.
Tadej wobmasowaše swoju bolacu nohu. Je sej ju runje přestupił.

→ tasać

148.

dowěrić p/dowěrjeć ip někomu/něčemu
• někomu wěrić ip, so na někoho spušćeć ip, na někoho twarić ip, do někoho/něčeho dowěru měć p/ip

149.

dowěrić p/dowěrjeć ip někomu něšto
• někomu něšto přeradźić p/přeradźować ip, někomu něšto wupowědać p
Naša mać je mi wupowědała, zo chcedźa so susodźic do Awstralskeje přesydlić. Ale to njesmě hišće nichtó wědźeć!
njeznjesene jejka předawać (njedomyslene ideje abo wotpohlady přeradźić)
• někomu něšto přepodać p/přepodawać ip, někomu něšto přewostajić p/přewostajeć ip, do něčejich rukow dać p
Bych swoju firmu najradšo do rukow swojich dźěći dał, ale woni wo nju njerodźa.

150.

dowidźeć ip něšto
• něšto dopóznać p/dopóznawać ip, něšto spóznać p/spóznawać ip, něšto zrozumić p
Dyrbiš dopóznać, zo je situacija mjeztym chětro chutna.

151.

dowol
• wočerstwjenje, prózdniny, swobodny dźeń, swjaty dźeń
Skićimy swojim hosćom wočerstwjenje při mórskim přibrjohu.

152.

dowolić p někomu něšto
• z něčim přezjedny być ip, něšto dopušćić p/dopušćować ip, do něčeho zwolić p, něšto schwalić p, sej něšto lubić dać p/ip, něčemu přihłosować p/ip
Njemóžeš tola dopušćić, zo jězdźi Vincent nětko hižo bjez dowolnosće z motorskim!
Skónčnje tež mać do toho zwoli, zo smědźeše Tanja pola swojeje přećelki přenocować.

153.

dowolić sej p něšto
• so (na něšto) schroblić p, sej něšto zwěrić p, so na něšto zwažić p, so wottrašić njedać p/ip, kazanja njehladać ip
Amadeus je so schroblił, krala před wšitkimi poddanami wusměšować.
Knjez Mark njeda so wot předpisow wottrašić a natwari sej na zahrodźe prawu wulku kólnju.

154.

dožiwić p něšto
• něšto nazhonić p, něšto zeznać p
Nětko nazhonich, štož prjedy wěrił njejsym.
• něšto poćerpjeć p, něšto přetrać p
Přez wulku wodu je zwěrjenc wulke škody poćerpjeł.
Třoch prezidentow sym přetrał a toho štwórteho tež hišće přetraju.
něšto na swojej koži pytnyć (něšto njepřijomne sam dožiwić)
něšto na swojim ćěle začuwać/začuć (něšto njepřijomne sam dožiwić)

155.

dožiwjenje
• dyrdomdej, podawk, podawizna, stawizna
Wospjetuj mi tola hišće raz tu stawiznu, kotruž sy mi wčera powědał.

156.

dračować ip někoho
• někoho krjudować ip, někoho martrować ip, někoho ranić ip /zranić p, někoho křiwdźić ip /skřiwdźić p, někoho přesćěhować ip, někoho wobćežować ip, někoho znjewužiwać ip, někomu škodźeć ip, z někim zlě zachadźeć ip, někomu žiwjenje ćežke činić ip
Naš dźěd je powědał, kak su jich we wójnskej jatbje krjudowali. Wot toho njeje so ženje tak prawje zhrabał.
Knjeni F. je swojeho susoda policiji přizjewiła, dokelž je tón strašnje zlě ze swojim psom zachadźał. Nětko je pos w domje za zwěrjata a jemu dźe so lěpje.

157.

drapnyć p/drapać ip někoho/něšto
• někoho/něšto/wo něšto škrabnyć p/škrabać ip/škrabotać ip, něšto wotdrapać p, někoho/něšto rozdrapać p
Móžeš prošu jónu přestać, stajnje ze swojim črijom wo sćěnu škrabotać? Mi dźe tutón zwuk strašnje na čuwy.
Ćernje su mi ruce dospołnje rozdrapali.
drapać kaž kóčka (njewobličomnje jednać)
• so drapnyć p/drapać ip, so šudrować ip, so rybować ip, so wobodrěć p
Dźiwje swinjo šudruje sej chribjet při skorje chójny.
Kohož swjerbi, tón so drapaj.

158.

drasta
• woblečenje, uniforma, kostim
Maš hižo póstniski kostim? Ja póńdu jako wjera.
• narodna drasta
• wothódn.: draby, trundle
Zrumuj skónčnje swoje draby, kiž leža po cyłym bydlenju rozbrojene!
Ta košla ma dźěru. Njemóžu so ju hižo woblěkać. Daj ju do trundlow.
kemšaca drasta (dobra drasta)
njedźelska drasta (dobra drasta)

159.

drobjaz
• drobne (pjenjezy), drobne wěcy, nadrobnosć(e), detail(e), maličkosć(e)
• wothódn.: čapor, (drobny) ćikot, praskot, wšeho drača
Što da, chceš wšitke swoje nawušnicy preč zmjetać? A ja sym tón cyły ćikot zapłaćić směł.
Ty pak maš na blidźe tež wšeho drača! Kak chceš to scyła něšto pisać móc?

160.

dróha
• hasa, puć, jězdnja, awtodróha, wobjězdka, aleja, promenada, křiwica
Skónčnje su wobjězdku dotwarili, nětko njetrjebaja nakładne awta hižo přez centrum Budyšina jězdźić.
Dowolnicy wuchodźuja so po přibrjóžnej promenadźe.
W křiwicy jědź pomałšo, hewak zjědźeš z dróhi a so přewališ.
• za pěškow: chódnik, pasmo/cona za pěškow

161.

drohi
• smjerćdrohi, njezapłaćomny, wjele płaćić ip, z wulkimi wudawkami zwjazany, z wulkimi kóštami zwjazany, njekrasny/zakrasny pjenjez za něšto dać dyrbjeć ip, za wjele pjenjez kupić dyrbjeć ip
Politikar twjerdźi, zo je dalše subwencowanje mzdy njezapłaćomne a bjez zmysła.
Za swoje nowe awto sym njekrasny pjenjez dać dyrbjał. Snadź bych sej tola radšo trjebane kupił?
do pjenjez hić (wjele płaćić)
hłuboko do móšnje přimnyć dyrbjeć (za něšto jara wjele zapłaćić dyrbjeć)
něšto je drohe kaž dobra rada (dobra rada je rědka a tuž wjele hódna)
něšto móšeń skuba (po zapłaćenju hižo ničo w móšni njeměć)
• droholuby, lubowany

162.

druhdy
• hdys a hdys, tam a sem, sčasami, z chwilemi, njeprawidłownje, při składnosći, we wěstych časach
Sčasami mje popołdnju hłowa boli, wosebje, hdyž so wjedro měnja.
Tam a sem móžu ći wězo rady při rozdźělenju nowinow pomhać.

→ zrědka

163.

duch
• šerjenje, zjewjenje, njeduch, bobak, złoduch
Jovis hladaše do wohenja a wospjetowaše swoje kuzłarske hrónčka, a skónčnje zjewi so wón w płomjenjach: złoduch, čert abo djas, kaž jemu druzy praja.
• rozum
Wužiwaj swój rozum při rozrisanju tohole nadawka.
Połny brjuch je lěni duch.

164.

dundać ip
• čampać ip, so črjewić ip, so šmjatać ip, błudźić ip, brodźić ip
Mjedwjedź čampa po lěsu.
Što da so ty takle wokoło mje črjewiš?
Pos šmjataše so wokoło jeje nohow.
W zymje brodźu po sněhu.
hić, hdźež će noze njesetej (bjez směra abo zaměra něhdźe hić)

→ dlić so, wuchodźować so

165.

dwělować ip
• sej wěsty njebyć ip, něšto do prašenja stajić p/stajeć ip, něšto prawje njewěrić ip, so prašeć ip
Njetrjebaš tola hnydom naju mandźelstwo do prašenja stajeć, jenož, dokelž smój so zwadźiłoj!

166.

dychać ip/dychnyć p
• zadychnyć p/zadychać p, wudychnyć p/wudychać p, zdychować ip, za dychom łójić ip, za dychom hrabać ip, dychotać ip
Pawoł bě na płuca chory, njemóžeše hižo prawje dychać, skerje dychotaše. To klinčeše, jako by so kóždy wokomik zadusyć chcył.
• słyšomnje: jachlić ip, racholić ip
Po dwěmaj kilometromaj běhanja kóždy z nas jachleše.

167.

dypkownje
• sčasom, zdypkom, dokładnje w, na mjeńšinu, bjez komdźenja, w prawym času, zahe dosć, po jězbnym planje
Budźće zdypkom w dwanaćich w rjadowni, potom so pruwowanje započnje.
Přińdź prošu dokładnje w štyrjoch, njebudźemy na tebje čakać.
Bjez komdźenja podachmy so na łódź, kotraž krótko na to wotjědźe.

168.

dyrdomdej
• dyrdomdejstwo, dyrdomdejk, dožiwjenje, podawk
Skónčnje započachu so lětnje prózdniny a z tym wulke wukrajne dyrdomdejstwo za Noeliju.

169.

dyrkotać ip
• třepotać ip, huhotać ip, so třasć ip, někoho huška ip, někomu ruce hrajetej ip
Dušan huhotaše po cyłym ćěle. Chcyše so něhdźe zwohrěć, ale tu wosrjedź lěsa njebě nihdźe ani schowa ani wohenja.
Mandy so wša třaseše, tak zyma jej bě.
někomu wšitke stawy hraja (ze strachom na cyłym ćěle třepotać)

170.

dźak
• wutrobny dźak, wulki dźak, kemšacy dźak, luby dźak, tysacory dźak
„Sym ći nowu gratownju natwarił.“ „Ow, kemšacy dźak, lubuško!“
• Dźakuju so! Měj dźak! Zapłać Bóh!

171.

dźakować ip so (někomu)
• so někomu/pola někoho podźakować p, so dodźakować njemóc ip, někomu ruku stłóčić p, někomu dźakowny być ip
Beno njemóžeše so wohnjowemu wobornikej dodźakować, zo je jemu žiwjenje wuchował, jako jeho z palaceho domu wumóži.
Sym ći woprawdźe jara dźakowny za twoju pomoc.

172.

dźeržeć ip (někoho/něšto)
• někoho/něšto w ruce dźeržeć ip, někoho/něšto přimnyć p/přimać ip, někoho/něšto hrabnyć p/hrabać ip, někoho/něšto wzać p/brać ip, někoho/něšto njepušćić p
Hdyž přiběža wulki pos, hrabny Matej maćernu ruku a ju hižo njepušći.
• so wróćo dźeržeć ip, hubu dźeržeć ip
Dźerž so tola prošu raz wróćo a njepřetorhń mje nastajnosći!
• so něčeho dźeržeć ip, něšto dodźeržeć p/dodźeržować ip, něšto dopjelnić p/dopjelnjeć ip, něšto spjelnić p
Dźeržu so twojeho słowa, zo pomhaš mi při přihoće krótkopřednoška.
Štož sy slubił, dyrbiš dodźeržeć.
so něčeho dźeržeć kaž klěšć (so něčeho jara kruće dźeržeć)

173.

dźěćo
• hólc, holca, syn, dźowka, dwójnikaj, trójniki, wnučk, wnučka, mótk, mótka
• nowonarodźeny, ćěšenk, baby
Wšitke nowonarodźene maja módrej abo módrojtej woči.
• pleńčo, pintlašk, pjerach, mały raws, jejko
Tommes je prawe pleńčo. Je najmłódši z nas dźěći a wšitcy jeho zapleńčimy. Štožkuli wón chce, tež dóstanje.
Bjer so před Vincentom na kedźbu, tón mały raws wě dokładnje, kak móže sej wšitko wužebrić, štož chce měć.
• potomnik, dorost, přirodne dźěćo, přiwzate dźěćo, staraćelske dźěćo, syrota
Trjebamy nuznje dorost za naš šulski chór.
Hdyž zhubiš w młodych lětach nana a mać, sy syrota.

174.

dźěłać ip
• na dźěło hić ip/chodźić ip, powołanje wukonjeć ip, swoje rjemjesło rozumić ip, zastojnstwo wukonjeć ip, něhdźe jako něchtó skutkować ip
Čehodla njedaš to wot Jana zatwarić, tón swoje rjemjesło rozumi a ći to za krótki čas sčini.
Bjarnat Krawc je dołhe lěta w Drježdźanach jako nawoda wjacorych chórow skutkował.
• wučerić ip, kowarić ip, pjekarić ip, hornčerić ip
Barchmannec swójba w Bóšicach hornčeri hižo wot lěta 1729.
dźěłać kaž kóń (ćežko dźěłać)
dźěło z lěwej ruku spraskać (zwjeršnje dźěłać)
někomu dźěło do rukow hlada (na někoho čaka ćežki abo wobšěrny nadawk)
přimać so dźěła (započeć z dźěłom)
přimać so gratu (započeć z dźěłom)
so dźěła njebojeć (pilnje dźěłać)
so přez hłowu mjetać (jara spěšnje dźěłać abo jednać)

→ bědźić so, činić

175.

dźěło
• přistajenje, powołanje, słužba, dźěłowe městno, samostatne dźěło
Sym zašły tydźeń swoju próstwu wo přistajenje zapodała, nětko čakam, zo přeproša mje na rozmołwu.
Mam dźensa nócnu słužbu w chorowni.
• dźěławosć, činitosć, zaběra, skutk, próca, napinanje, dračina, nadawk, robota
Zarjadniska dźěławosć je bóle wjelestronska, hač sym sej to mysliła.
A, je so naju próca wudaniła? Sy po dołhim zwučowanju tež dobru znamku dóstała?
• rjadowniske dźěło, test, klawsura, kontrola, domjacy nadawk

176.

dźěl
• čwak, časć, kusk, kónc, kónčk, kruch, wurězk, wotrězk, skibka
Předčitam wam zajimawy wurězk ze swojeho romana.
Sym sej pola rěznika časć mjasa kupiła.
Daj mi prošu skibku tykanca.

→ čwak

177.

dźělić ip sej něšto z někim
• někomu něšto wotedać p, někomu něšto wotstupić p, něšto bratrowsce/sotrowsce dźělić ip
Smój sej z Maksom našćipane jabłuka bratrowsce dźěliłoj.
• něšto rozdźělić p, něšto (na štwórće/běrtlki/połojcy) rozkrać p, něšto rozkuskować p, něšto rozrubać p (sekera), něšto rozrězać p (nóž), něšto roztřihać p (nožicy), něšto rozčastkować p, něšto rozkłóć p, něšto rozdrjebić p (z rukomaj), drjewo kałać ip
Wzmi sej radšo zahrodne widły za přeryće hrjadki, z łopaču móhł přewjele wudźenkow rozkłóć.
Rozdrjeb chlěb do talerja, dodaj zwarjene mloko, a hižo maš słódnu mlokowu poliwku.

178.

dźělić ip so (wot někoho)
• so z někim rozeńć p, rózno hić ip, so z někim rozžohnować p/ip, sej božemje dać p, woteńć p, so wotsalić p
Měrana jim hišće raz kiwny a so wotsali.
• někoho wopušćić p, so dźělić dać p, kónc činić ip, mandźelstwo rozwjesć p
Škoda, nětko chcetaj so tež mojej staršej dźělić dać a ja njemóžu tomu zadźěwać.

179.

dźěra
• dźěrka, mjezota, škałoba, kukatko
• wužłobina, karba, korto, jama, dólčk, krater, kótlišćo

180.

dźiwać ip so něčemu/přez něšto
• njemało so přez něšto/něčemu dźiwać ip, so dodźiwać njemóc ip, woči wuwaleć ip, ničo wjace njeprajić p/ip, z hłowu wić ip
Dźiwam so twojim předstawam wo žiwjenju, njechaš da skónčnje raz powołanje nawuknyć?
Marta njemóžeše so dodźiwać: Cyła zahrodka bě přez nóc rozkćěła.
Pětrk wuwaleše woči: Před jeho łožom sedźeše nadobo wulki čorny pos.
hladać kaž awto (zadźiwany hladać, situaciju hnydom zapřimnyć njemóc)
hladać kaž ganzor při błyskanju (zadźiwany hladać, situaciju hnydom zapřimnyć njemóc)
hladać kaž woł na nowe wrota (ze zadźiwanjom hłupje hladać)
swojimaj wočomaj wěrić nochcyć (něšto njewěrjomne dožiwić)
woči činić (so dźiwać)
• zwuraznjenje zadźiwanja: Swjata Hana! Swjata hnada!

181.

dźiwadło
• činohra, klankodźiwadło, tragedija, komedija, keklija, činkarstwo
• předstajenje
Dźensa wječor započnje so předstajenje hižo napoł wosmich.
• činjenje
Změruj so skónčnje raz! Što da dyrbi tute činjenje jowle wosrjedź kupnicy!

182.

dźiwi
• njeměrny, cyplkojty, kaž naćehnjeny, kaž štapjeny, połny pryzlow
kaž štapjeny być (dźiwi, jara njeměrny być)
někomu wows w rići kała/hraje (něchtó je cyplkojty, zwaži so na riskantne skutki)
sedźeć kaž na jehličkach (njeměrny być, něšto wočaknyć njemóc)

183.

dźiwny
• spodźiwny, dźiwnuški, wonajki, hinaši, njewšědny
Njedźiwaj so, stary Šołta je tróšku wonajki, husto rěči ze swojej njeboh mandźelskej, jako by přitomna była.
po prawym/dobrym njebyć (njewujasnjomne być)

→ wašničkojty

184.

egoistiski
• sebičny, sebičiwy, na swoje lěpše myslić
Ty sy tajki sebičiwy, mysliš jenož na sebje!
sebi do móšnje dźěłać (jenož za swoje dobro dźěłać)
swojeho wužitka hladać (jenož na swoje dobro hladać)

185.

eksistować ip
• być ip, wobstać p/ip, so jewić ip, žiwy być ip, přebywać ip, přitomny być ip, wustupować ip
Naše dźiwadło wobsteji hižo telko lět, a slubju wam, zo tež tak wostanje.
Železowa ruda jewi so jenož we wěstych zemskich worštach.

186.

eksperta
• fachowc, wěcywustojny, znajer, mišter
Štož nastupa dawki, woprašej so radšo wěcywustojneho kaž dawkoweho poradźowarja.
Wón bě wuběrny znajer stareje cyrkwinskeje hudźby.

187.

elegantny
• wosobny, modiski
W smokingu wupadaš hnydom wosobniši.

188.

euforiski
• zahorjeny, wulce spokojom, jara wjesoły, wšón zbožowny, radostny, rozradowany
Wša zbožowna wobjima Mirjam swoju mać. Skónčnje je swójski kompjuter dóstała.

189.

ewentualnje
• snano, snadź, traš, prawdźepodobnje, pod wěstymi wuměnjenjemi
Traš je wón tebje tež hižo wuhladał a jenož tak čini, jako njeby će widźał?
Pod wěstymi wuměnjenjemi bych samo přihłosowała, zo přećehnjemy.

190.

fabrika
• zawod, twornja, dźěłarnja, manufaktura
W Drježdźanach ma Volkswagen AG swoju twornju.
Móžeš sej tam zhotowjenje awtow wobhladać; to mjenuja škleńčanu manufakturu.

191.

fairny
• sprawny, njestronski, bjez předsudkow
Pósłachu njestronskeho wobkedźbowarja na měrowe jednanja.
bjez falša a lesće (bjezporočny, korektny)
Sigismund bě ryćer bjez falša a lesće, tuž česćachu sej jeho tež na kralowskim dworje jako dowěrnika krala.
• přiměrjeny, woprawnjeny, zasłuženy
To bě woprawdźe woprawnjena kritika, štož je Uta wčera prajiła.
z jenakim łochćom měrić (wjacorych ze samsnym měritkom posudźować)

192.

fajfa
• wothódn.: fejměca, měca, bleša, mamla, jejo, kmót(r), tofl

193.

falować ip
• pobrachować ip, njepředležeć ip, z/na něčim je nuza ip, z/na něčim klaca ip, přitomny njebyć ip
Njemóžu tykanc pjec, mi pobrachuje muka.
Kak da móžeće tajke něšto zahubne rozsudźić? Tu drje ze strowym rozumom klaca!
Jan njebě hišće přitomny, hačrunjež měješe so předstajenje hnydom započeć.
prědku a zady falować/njedosahać (wšudźe falować, přemało być)
na fal/kónc hić (něčeho je jara mało, něšto póčnje pobrachować)
• něšto parować ip
Paruju pola wšitkich čłonow tróšku wjace zasadźenja za naše towarstwo.

194.

falšny
• lestny, zachribjetny, zełžany, zełharny, wobšudny, jebarski, ludarski
Twoje zełžane frazy sej radšo za sebje zdźerž!
Jenož derje, zo njejsym jeho jebarskemu trikej wěrił, hewak by mi wón pjenjezy wudrěł.
falšny kaž kusaty kóń (zachribjetny być, zachribjetnje jednać)
dwaj jazykaj w hubje měć (sprawnje njerěčeć)
dwě mjezwoči měć (zachribjetny być)
We wutrobje jěd, na jazyku měd. (přećelnje činić a jebarsce jednać)

195.

fanatiski
• zasakły, z něčim zajaty, zažrany, nadměru horliwy, přewšo kruty
Bernd je cyle zajaty z mysličku, zo chce sej swójski dom natwarić. Njemóže wo ničim druhim wjace rěčeć.

196.

fascinować ip někoho
• zahorić p/zahorjować ip, wobkuzłać p/wobkuzłować ip
Wčerawše dźiwadłowe předstajenje je mje woprawdźe wobkuzłało.
někomu hłowu zawjerćeć (někoho tak wobkuzłać, zo njemóže tón hižo prawje myslić)

197.

fascinowany
• wobkuzłany, zahorjeny, wulce překwapjeny
Běch woprawdźe wulce překwapjeny wo twojim wuswědčenju.

198.

fatalny
• njepřijomny, njeluby, njewitany, njepřihódny, njerjany, škódny, wohańbjacy
Šlinki su njewitani hosćo za kóždeho zahrodnika.
Ow ně, smy přěhrali! Kajka wohańbjaca poražka!

199.

figura
• postawa, róst, ćěło
Spóznaješ ju hižo zdaloka na jeje rósće.
• skulptura, plastika, pomnik, statuwa, ćěleso

200.

firma
• zawod, twornja, fabrika, předewzaće
W Kaliforniskej su nowe internetne předewzaće załožili.
• wobchod, běrow, kenclija, dźěłarnja, wotnožka
Naša firma ma mjeztym wotnožki w kóždym kraju Europy.

201.

fit
• strowy, čiły, trenowany, wočerstwjeny, sportowski, hibićiwy, wukonliwy, wysoko koncentrowany
Jako rejwarka dyrbiš chětro hibićiwa być.
Mamy chětro wukonliwe mustwo, z nim zawěsće dobudźemy.
strowy kaž ryba we wodźe (jara strowy, strowy a čiły)